Агенттік: Әрбір екінші пәтер «жасырын схема» арқылы сатылады

Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы Серік Жұманғарин «Үлескерлер қаржыландырған әрбір екінші пәтер жасырын схемалар бойынша сатылады», - дейді. Егер жаңарғымыз келсе, сондай жасырын схемаларды жарыққа шығару керек. Олай істеу мүмкін болмай қалуы тиіс. Ал схема барлық дерлік салада бар.

Тұрғын-үй нарығындағы махинация, баспананың негізсіз қымбаттауына апаратын бір «фактор» жайлы Амангелді Сейітхан баяндайды.

Талдықорғандық бұл азаматтар үйлерін үш жылдан бері күтіп жүр. Дамир Бекбергенов бір емес, екі пәтерге алдын ала ақша төлеп қойыпты. Бірақ қазір үйдің бірінші қабаты ғана салынған. Ал, құрылыс көптен бері тоқтап тұр.

Дамир Бекбергенов, қала тұрғыны:

2020 жылы бітеді деген келісімшарт бойынша. Ертең саламыз, бірсігүні саламыз, сондай уәдемен жүргеніне үш жыл болды міне. Сотқа бердім, сотта мен жеңіп шықтым. Бір айдан кейін жаңағы сот шешімін қайттан өзгертіп тастады. Одан қайта беріп, қайта жеңіп едім, сонда да жойып енді компанияның офисі Семейде деп Семейге жіберіп жатыр.

Талдықорғандағы халықты Семейге дейін сенделткен компания «Сурмақ» деп аталады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өкілдері бізге қаржылай қиындыққа тап болғанын ғана айтты.

Марат Тәнекеев, «Сурмак» ЖШС өкілі:

Экономикалық тығырыққа тіреліп қалдық. Енді қазіргі компания реабилитацияға кірді. Ендігі осы жылы осы үйді бітіруге амал қолданып жатырмыз.

Аталған компания осыған дейін де бір үйді уақтылы салмай, қаншама адамды әурелеген. Бірақ ол кезде тапсырыс беруші әкімдік болғасын, мемлекет араласып мәселе шешіліпті. Ал, мына үйді компания өз қаржысына салуы тиіс еді. Бірақ олар қулыққа барып, халықтан ақша жинап алған. Сондықтан, қалалық әкімдік мәселені шешуге қауқарсыз.

Дәркен Нұржанов, қала әкімінің орынбасары:

«Сурмақ» ЖШС халықтың үлестік қаражатын тарту үшін әкімдіктен рұқсат алмаған. Сондықтан, бұл жағдайды үлестік жағдай деп айтуға болмайды. Орысша айтқанда «долевой участие» емес бұл. Бұл мәселені шешу үшін сот жүзінде ғана іске асады. Сот қандай шешім айтады, соны орындаймыз бәріміз.

Яғни, бұл үйге ақша құйғандар әлі ұзақ күтетін сынды. Ал, елімізде осы мәселе 10-15 жылдан бері шешілмей келеді. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің мәліметінше, үлескерлер қаражатына салынған үйлердің 47 пайызы, яғни, әрбір екінші пәтер «жасырын схема» арқылы сатылады. Ол қандай схема?

Асхат Жакин, Өнеркәсіп және агроөнеркәсіп кешені департаментінің бас сарапшысы:

Тұрғын үйге үлестік қатысу заңнамасында компанияларға қойылатын бірқатар талаптар бар. Ол талаптар жаңағы 3-5 жылдық жұмыс өтілі болу керек. 18 мың шаршы метр пайдалануға енгізу керек. Ол талаптарды жаңағы заңды айналып өтіп, заңсыз түрде резервтеу, брондау шарттары арқылы үлескерлердің қаражатын тарту болып саналады.

Заң бойынша үлескерден ақша алудың үш жолы бар. Біріншіден «Қазақстандық тұрғын үй компаниясының» кепілдігі керек. Ал, екінші деңгейлі банктер арқылы үйді сатуға әкімдік рұқсат беруі тиіс. Сондай-ақ, үлескерден ақша жинауға үйдің қаңқасы тұрғызылғаннан кейін ғана рұқсат. Бірақ, компаниялар бұл талаптарды былай айналып өтеді:

Жандос Тұяқов, заңгер:

Бізде заңнамада орысша айтатын болсақ «предварительный договор» дейміз, яғни алдын ала келісімшарт құруы. Бұл не үшін жасалады? Өйткені үлескерлік қарым-қатынасты жасыру үшін мына құрылысшы фирмалардың айласы деп айтуға болады. Нотариалдық түрде бұл келісімшартқа жатпайды. Сатып алу, сату шарты ол жаңағы нотариалдық түрде жүзеге асуы тиіс.

Ал, құрылыс тұраласа, бұл мәмілені жою өте қиын, дейді заңгер. Себебі, Азаматтық кодексте әр адам өз еркімен келісімшартқа отыра алатыны және шарттың мәтінін өзі анықтайтыны жазылған. Осыны пайдаланған компаниялар шартқа жасағанда басқа да қулықтарға барады.

Жандос Тұяқов, заңгер:

Келісімшарттың ішіндегі заңға қайшы пункттар қосып қоюы мүмкін. Мысалға үлескердің инициятивасымен келісімшартты бұзған жағдайда ақшаның жартысы ғана қайтарылады деген сияқты осындай подпункттар болуы мүмкін.

Одан бөлек, танымал компаниялар жауапкершіліктен сытылып кетудің де түрлі жолын меңгерген.

Асхат Жакин, Өнеркәсіп және агроөнеркәсіп кешені департаментінің бас сарапшысы:

Құрылыс салардың алдында құрылыс компаниялары уәкілетті компания құрады. Уәкілетті компаниялар 2-ші, 3-ші тараптағы мердігер компанияларын алады жұмысқа. Ол жерде әкімдік берген рұқсатта да, не бірыңғай оператор берген рұқсатында да 2-ші, 3-ші тараптағы мердігер компаниялардың атаулары болмағандықтан, оларға жергілікті атқару органдары тиісті бақылау жасай алмайды.

Тағы бір мәселе мемлекеттік тапсырысты бір көзден сатып алу тетігінде. Бұл құрылыс нарығында әділ бәсекені әлсірететін фактор.

Серік Жұманғарин, ҚР Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы:

Осы тәсілмен мысалы Түркістан қаласында 566 млрд теңге сомасына конкурс өткізбей 149 обьектіні салу қызметтерінің жеткізушілері айқындалған. Оның жұмыс көлемінің 25 пайызы BIgroup пен БазисА-ға бөлінген. Жетекші құрылыс ұйымдарының үстемдік етуі күшеюде. Нәтижесінде соңғы бес жылда тұрғын үйдің бағаларының жылдық индексінің өсуі 1,3-тен 16,6 пайызды құрайды.

Сондай-ақ, агенттік кейбір құрылыс салушылар танымал компаниялардың брэндін, обьектілерді жарнамалау үшін пайдаланады, деген. Ол нақты қай қомпаниялар мен қандай жобалар екенін сұрадық. Бірақ, қазір тергеу жүріп жатқандықтан, айта алмаймыз деді. Ал, үлескерлер тағы да алдана бермес үшін не істеу керек?

Асхат Жакин, Өнеркәсіп және агроөнеркәсіп кешені департаментінің бас сарапшысы:

Жер учаскелерінің бәсекеден тыс беру рәсімдерін тоқтату. Үлескердің қаражатын тарту тәртібіне олардың мақсатты пайдалануына мемлекеттік бақылауды күшейту. Үлестік құрылысқа қатысушылардың арасында жауапкершілікті арттыру, ажырату.

Қандай-қандай жауапкершілік болу керек оларда?

Енді оны қазір айта алмаймын. Алдағы уақытта оның барлығы қарастырылып, міндетті түрле көпшілікке шығарылады.