Тұрмыстық зорлық-зомбылық неге азаймай тұр?

Прокурор 3 жыл отасқан келіншегін жауыздықпен ұрған адамды сипаттап тұр. Талдықорғанда осыдан бес ай бұрын әйелін айуандықпен азаптап өлтіргенге қатысты сот басталды. Прокурордың сөзінше, күдіктіге әйелінің әлдекіммен сөйлескені жақпаған. Осыдан кейін ішімдікке сылқия тойып алып, екі жасар қызының көзінше аяусыз тепкілеген.

Нұрлан Билібеков , Мемлекеттік айыптаушы:

Алайда Жанболат қылмыстық іс әрекетін тоқтатпай Жұманованынң маңызды бөліктерінен ағзаларынан, яғни бас тұстарынан одан әрі аяқ қолдарымен бірнеше соққы жасап, есінен тандырып тастап, ес-түссіз жатқанына қарамастан дене жарақатын келтірген. Сол күні сағат 14:30 шамасында Талдықорған қаласының облыстық ауруханасына жеткізіп, Жұманова жан сақтау бөлімінде көз жұмған.

Сараптама нәтижесі мен айғақтардың болғанына қарамастан айыпталушы кінәсін мойындамай отыр. Сот отырысы келесі аптада жалғасады. Ал осыдан бір апта бұрын бойжетіп қалған қыз өзге емес, өз әкесінің қолынан мерт болды. Талғарға қарасты Тұздыбастау ауылында мас күйдегі ер адам туған қызын 16 жерден пышақтап өлтірді.

Айдос Сарым, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

Қыздарға қатысты зорлық-зомбылықта, балаларға қатысты зорлық-зомбылықта негізінен жасап жатқан өзінің туыстары. 82 пайызы, көшеде жүрген адам емес, өзімен араласатын, күнде көріп жүрген азаматтар.

Елордадағы «Үміт» дағдарыс үйі. Биылдың өзінде күйеуінен қорлық көрген 60 әйел бала-шағасымен бас сауғалап келген. Солардың бірі - 45 жастағы Әйгерім. 17 жыл отасқан күйеуі соңғы бес жылда ішімдікке әуестеніп, отбасының шырқын бұзған.

Әйгерім, қала тұрғыны:

Басыңды ұрып, жерге лақтырып жібереді. Жұлқып жібереді. Өз-өзін ұстай алмай қалады. Жұмысқа жібермейді. Шамамен 7-8 жұмыс ауыстырдым. Жұмысын істеп келеді де міндетті түрде ішеді. Күнде осылай. Ішкен кезде күнде айғай-шу қайталана береді.

Ал екі ұлымен келген Жансұлудың күйеуі есірткі тұтынып, ұрлық жасауды әдетке айналдырған. Некелескен 5 жылдың өзінде бір емес бірнеше рет түрмеге түскен. Жәбірленуші нашақор күйеуінің қорлығы мен қысымынан әбден шаршағанын айтады.

Жансұлу, Түркістан облысының тұрғыны:

Ешқайда бармайсың деген қысым көбірек болды. Қызғаншақтық басым болды. Істемеген ісімді сен істепжүрсің дейтін. Өзі де отбасыны дұрыс асырай алмайды. Шаршап кеттім, шыдай алмаймын. Ол адаммен бірге тұруды елестете алмаймын.

Орталықтың талабына сәйкес, мұнда тек 6 ай тұрады. Өзге өңірден келген келіншектің 3 айдан соң барар жер, басар тауы жоқ.

Жансұлу, Түркістан облысының тұрғыны:

Жетіспеушіліктен шаршадым. Қайда барсаң да, туыстарыңа барсаң да сыймайсың. Жұмыс жасайын десем екі баламды қарайтын адам жоқ. Қайда барамын деген сұрақ қатты қинайды. Жатсам, тұрсам соны ойлаймын.

ІІМ-не биыл осындай шарасыз күйде жүргендерден 52 мың шағым түскен. Арызданушылардың 80%-ы – әйелдер. Статистика былтырғы көрсеткіштен 17пайызға азайған, дейді мамандар. Есесіне қылмыстық істердің саны артқан.

Ақмарал Серікбаева, ҚР ІІМ Әкімшілік Полиция департаменті Отбасылық тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес басқармасының бастығы:

Он айдың қортындысын алатын болсақ, 3 мыңнан астам қылмыстық-құқық бұзушылық тіркелді. Өткен жылдың 10 айымен салыстырғанда 22 пайызға көп. Себебі, былтыр әйелдердің құқы мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы заң күшіне енді.

Шағым түсірушілердің көбі Жамбыл, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, және Ақмола облыстарынан болса, дағдарыс орталығын паналаушылардың дені оңтүстік өңірден келеді, - дейді мамандар. Иә, қазіргі заңға сәйкес, денсаулыққа жеңіл зиян келтіру мен ұрып-соғу баптары қылмыстық баппен қаралады. Мұны түйсінген кей агрессорлар қазір эмоциналдық зорлыққа көшкен, - дейді дағдарыс орталығының маманы.  

Амина Байтешова, «Үміт» дағдарыс орталығының әлеуметтік қызметкері:

Енді қазір көбінесе психологиялық зорлық-зомбылық болып жатыр. Экономикалық зорлық-зомбылық болып жатыр. Басында 5-6 жыл ұрды, енді қазір ұрмайды деп айтады. Яғни, ол қазіргі заңның шығуына байланысты шығар.

Айдос Сарым, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

Мысалы үшін бір заң қабылданды. Ертеңгі күні керемет бақытқа кенелеміз, жұмақ орнатамыз деген сөз емес. Енді біз әр отбасының қасына полицейді қоя алмаймыз. Әр отбасына камера қойып бәрін жаба алмаймыз ғой.

Раушан Сайлауқызы, тілші:

Қазақ қоғамында әлдінің әлсізге күш көрсетуі салт немесе құндылық деп қаралмаған. Сонда бұл қатігез қасиет қанымызға қалай сіңді? Айыптыға қамшы сілтеу, жазалау, дүре соғу секілді билер бекіткен дала заңдарының өзі жазықсыз ұруды құптаған жоқ қой..   Әлде әскери тәртіп орнатқан соғыс жағдайы мен отаршылдықтың салдары ер азаматтарға өзгеше әсер етті ме?!

Айгерім Құсайынқызы, заңгер:

Меніңше, патриархалды қысымның ер азаматқа да әйел азаматқа да болуы. Патриархалды қысым дегеніміз, қоғам ер азаматты отарлай бастады. Ер азаматтарға жасалған қысым көбейді. Олар әйелді жәбірлей бастады.

Әйтеуір, ХХ ғасырдың басында «Қорғансыздың күні», «Ақбілек», «Қамар сұлу», «Қалың мал» секілді әйелдерге жасалған әділетсіздік тақырыбындағы шығармалар бірінен соң бірі жарық көре бастады.

Айгерім Құсайынқызы, заңгер:

Қазақтың тарихындағы қай әдебиет болсын, біз сыни тұрғыдан қарай бастадық. Біз үнсіздік шеңберінің бұзылғанын көрдік. Қазақ әйелдерінің төзбейтінін, зорлыққа деген көзқарастың өзгергенін және әлбетте мемлекет жария түрде, ашық түрде айтты. Әйелге қарсы жасалған зорлық-зомбылық әдет емес, дәстүр емес.

Қазақстан қоғамдық даму институты осы тақырыпқа қатысты ұлттық баяндама әзірлеп, 3000 респондентпен сұхбаттасып, себебін зерттеген.

Ақнұр Иманқұл Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы:    

Сол кезде респонденттердің көпшілігі бірінші кезекте зиянды әрекеттерге тәуелді адамдардың сондай әрекетке баруынан болады. Екінші - материалдық-экономикалық себептер, қаржының жетіспеуі. Үшінші - ол қоғамда қалыптасқан стереотиптер. Мен жақсы көремін, демек әйелімді ұрамын деген таптаурындар.

Айдос Сарым, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

Басты себебі – үйдегі тәрбие. Мен мысалы елестете алмаймын. Өзім ешқашан әйел затын ұрып көрген емеспін.

Айтолқын Анафина, әлеуметтанушы:

Бізде жанжалды шешу мәдениеті жоқ. Біз агрессияға тәуелдіміз. Біз-бірімізді естімейміз. Бір-бірімізді тыңдауды білмейміз.

Ақнұр Иманқұл, Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы:

Біз сұрақ қойған кезде ер адамның бойында агрессия қайдан деген, ол бала кезінен бері іске асырылмаған травмалар.

Ал әлемде бұл мәселені түбегейлі тоқтата алған тәжірибе жоқ. Десе де, «Салтанат» кейсінен кейін қабылданған «Салтанат» заңы бұл проблеманы азайта ала ма? Сарапшылар заң қабылданғанмен, сананың өзгеруіне өте ұзақ уақыт керек, - дейді. Қайтпек керек. Мемлекет тағы не істей алады?

Ақнұр Иманқұл, Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы:    

Бірінші кезекте отбасын қолдау орталықтарының санын көбейту. Ондағы қызмет көрсететін мамандардың кәсіби деңгейін жоғарылату. Олардың санын көбейту. Мысалы, өңірлерде психологтар, әлеуметтік жұмысшылар жетіспейді.

Айгерім Құсайынқызы, заңгер:

Германия ең үздік тәжіирбені көрсетеді, олар агрессормен жұмыс жасайды. Психологиялық көмек көрсетіп, сіздің бұл жасағаныңызды қайталауға болмайды. сіз мұны неге жасадыыңыз, түпкі себебі неде , ішіңіздегі ашу-ыза қайдан келді, жарыңызға қол көтеруге не себеп болды деген тереңінен зерттеуге тырысады.

Дегенмен соңғы жылдары елімізде бұл проблема ашық талқылана бастағанының өзі қуантады. Бірақ, қоғамда стигма әлі де бар. Куә болған адамдар араласудан қорқады, «жәбірленушінің» өзінен деп айыптайтындар жоқ емес.

Айтолқын Анафина, әлеуметтанушы:

Ұят болады деген тек түсінік емес, жүйе болып қалыптасқан. Үйге қайтып келсең ұят, ажырасып келсең ұят, баламен қалып қойсаң ұят, күйеуің тастап кетсе ол ұят. Ұят деген институт болып қалыптасып кеткен. 03:20 керек жерде ол аз, керек емес жерде ол көп. Соның салдары әйелдердің өліміне әкеліп жатыр.

Айгерім Құсайынқызы, заңгер:

Зорлықпен күрес, ІІМ, Ақордада өтпеуі керек. Зорлықпен күрес кез-келген жабық ортада айту арқылы. Мен саған қатты сөйлесем, кешірім сұраймын. Қол көтермейік. Өшпенділік қолданбайық. Шекарамызды сақтайық деген мәдениетті салауатты қарым-қатынас зорлық-зомбылықты азайтады.

Ал Жансұлудың «жанұя» деген жылы ұғымнан әбден көңілі қалған. Енді ол бұрынғы өмірге оралғысы келмейді.