Басты Жаңалықтар Қазақстанның ең ірі қаласы зілзалаға дайын ба?

Қазақстанның ең ірі қаласы зілзалаға дайын ба?

12.02.2023 20:06

Әлемдегі ең ірі соңғы зілзала 2010 жылы Гаитиде болған еді. Қаңтардың 12-сі күні Гаити астанасынан 22 шақырым жерде магнитудасы 7-ге дейін жеткен жер сілкінісі тіркеліп, кейін тағы бірнеше дүмпу болған. Бұл табиғи апат кезінде 222 570 адам қайтыс болып, 311 мың адам жарақат алған, 869 адам із-түзсіз жоғалған.

Ал Анадолы таулары сол аумақтағы сейсмика жағынан ең белсенді әрі ең қауіпті өңір болып есептеледі. Түркиядағы ең ірі жер сілкіністеріне тоқталсақ. 1992 жылы Эрзинджан қаласының жанында 7-8 балдық, 1999 жылы Измитте магнитудасы 7,6 зілзалалар болған.

Қазақстанға келсек. Сейсмикалық қауіпті аймақтарға елдің оңтүстігі мен оңтүстік-шығысы жатады. Яғни, Шығыс Қазақстаннан бастап, Қызылорда облысына дейін. Мамандар бұл жақтарда да 7-9 балға дейін жететін жер сілкінісі болуы мүмкін дейді. Соңғы 5 жылда Қазақстанда 40 мыңға жуық жер сілкінісі тіркеліпті. 2018 жылы - 8500, 2019 жылы - 7800, 2020 жылы - 9500, 2021 жылы - 6700, 2022 жылы - 6900. Бірақ олардың 66-сын ғана адамдар сезген.

Қазақстанда сейсмикалық қаупі жоғары аймақ Алматы екені белгілі. Ең ірі жер сілкіністері 1887 және 1911 жылдары болған. Ал Түркиядағы жағдайдан соң алматылықтар да алаңдай бастады. Әлемдік ғалымдар Түркия мен Сириядағы зілзалалардың себебі мен салдарын талдап жатыр. Соңғы 10 жылда әлем бойынша мұндай магнитудалық екі-ақ жер сілкінісі болған. Жойқын дүмпулердің зардабы да ауыр болуы сондықтан. Әрі зілзаланың түнде өткені де жағдайды күрделендірді. Адамдар қалың ұйқыда еді. Дегенмен сарапшылар мыңдаған ғимараттың жермен жексен болуына зілзаланың қуаты ғана емес, құрылыстың сапасыздығы да әсер еткенін айтып отыр.

Алматылықтардың үрейленіп отырғаны да осы... Үйлер сейсмикаға қаншалықты төзімді?

Алматы жыл санап өсіп келеді. Соңғы уақытта туристер саны да артқан. Еліміздегі ірі бизнес компаниялары, оқу орындары, ауқымды демалыс аймақтары да осында орналасқан. Сейсмикалық қауіпті аймақта орналасқаны да жаңалық емес. Қазақстанның ең ірі қаласы зілзалаға дайын ба деген сұрақтың туындауы да - заңдылық. Жер сілкінісіне төзімді құрылыс және сәулет ғылыми-зерттеу мен жобалау-эксперименттік институты мамандары 2018 жылы Алматыдағы 11 мың ғимаратқа тексеріс жүргізіп, олардың 35 пайызы дүмпуге шыдамайтынын анықтапты.

Ералы Шоқбаров, «ҚАЗҚСҒЗИ» АҚ өндіріс жөніндегі басқарушы директоры:

Бұл Кеңес өкіметі кезінде салынған ғимараттар. 308-ші серия дейтін кірпіштен жасалынған ғимараттар. Ағаш қаңқалы ғимараттар және 275-ші типтік серияға жататын кірпіштен салынған үйлер жатады.

Нұрсұлтан Тілектес, тілші:

Мамандардың айтқан үйлері, міне осылар. Қабырғалары, яғни қаңқасы кірпіштен немесе ағаш пен қамыстан көтерілген. Алматыда мұндай баспананың саны 1400-ге жуықтайды және олардың басым бөлігі қазір апатты жағдайда.

Апатты үйді паналап отырғандардың бірі - Ыхтияр Ермағанбетов. Ол бұл баспанаға осыдан 20 жыл бұрын қоныстанған. Сол кезде-ақ іргетасы сыр берген үй қазір құлаудың аз-ақ алдында тұр дейді ол. Түркиядағы жер сілкінісін көріп, естіп отырған басқа да тұрғындар болса үйінді астында қалып қоямыз ба деген үреймен өмір сүріп келеді. Ал баспананы сүріп, орнына жаңасын тұрғызамыз деген әкімдік уәдесін орындамай отырған көрінеді.

Ыхтияр Ермағанбетов, қала тұрғыны:

Үйдің жағдайы өте нашар. Ертең жер сілкінісі болатын болса, бірініш кезекте осы үй кетеді. Біз құжаттарымызды, чемоданымызды жинап отырмыз. Егер дүмпу болса, сыртқа шығып кетеміз. Бірақ, бізге басқа үй беретініне кім кепіл?

Ал жаңадан салынып жатқан ғимараттардың арасында сапасы сын көтермейтіндері көп. Өйткені құрылыс нормалары, тиісті ережелер сақталмайды, - дейді архитектор Сәбит Төлегенов.

Сәбит Төлегенов, Халықаралық сәулет академиясының профессоры, архитектор:

Қазір ғимараттар бір-біріне тым тығыз салынады. Сондай-ақ 20-25 қабатты үйлер көптеп тұрғызылып жатыр. Олардың биіктігін шектеп, 12 қабаттан асырмау керек. Қала құрылысына жауапты мекемелер осы мәселеге назар аударса екен. Жаңадан бой көтеріп жатқан нысандардың сейсмикалық жағдайға қаншалықты төзімді екенін тағы бір рет тексерген жөн.

Жуырда Алматы қаласының әкімі Ерболат Досаев халықпен кездесуінде шаһар аумағы сейсмикалық аймақтарға бөлінгенін жеткізді. Оның айтуынша, Абай даңғылынан төмен орналасқан аудандар 9 балл, ал жоғарғы жағы 10 балға жатады.

Қалалық ТЖД мамандары жыл сайын тиісті мекмелермен, балабақша және мектеп қызметкерлерімен бірігіп оқу-жаттығу жұмыстарын өткізіп тұрады. Аулаларды аралап, сейсмикалық шараларды да ұйымдастырады екен. Бірақ көпшілік бейғамдық танытып, дабыл белгілерге мән бермейтін көрінеді. Сейсмологтар болса, соңғы күшті жер сілкінісіне 100 жылдан асқанын ескертіп отыр. Ал жойқын дүмпулердің әр 80-100 жылда қайталанып тұратыны бар.

Кенже Сейілханова, «Сейсмология институты» ЖШС ғылыми қызметкері:

Әлемдік әдістерді қолдану арқылы біздер есеп жасаймыз. Қазір бүкіл әлемде мұндай аспап жоқ. Жер сілкінісі осындай уақытта болады, мынандай күшпен болады деген. Қарқындылығы жеті балдан аспайтын жер сілкінісі біздің болжамдар бойынша жоқ деп айта аламыз.

Десе де арқаны кеңге салуға болмайды. Жуырда ғана Қазақстан мен Қытай шекарасында магнитудасы 4,7 балдық жер сілкінісі тіркелді. Мамандардың мәліметінше, тұрғындар сезіне бермейтін дүмпулер жүйелі түрде болып тұрады. Егер қуатты зілзала басталса, тұрғындар ашық алаңдармен қоса, метрода бой тасайлай алады. Өйткені жер асты жолы 9 балдық жер сілкінісіне дейін шыдас береді.

Нұрсұлтан Тілектес

Автор

Нұрсұлтан Тілектес

Бөлісу