Жаңалықтарды Telegram арнамыздан оқыңыз!Конституция – мемлекеттігіміздің мызғымас тұғыры, Тәуелсіздігіміздің айнымас темірқазығы. Сондықтан қазақ елінің қастерлі төлқұжаты – Конституцияның әр бабы мүлтіксіз орындалуы тиіс. Бұл – баршаға ортақ міндет. Бүгін Мемлекет басшысы Қасым-жомарт Тоқаев Конституциямыздың 30 жылдығына арналған «Конституция және мемлекеттілік: құқық пен болашақ диалогы» атты ғылыми-практикалық конференциясында осылай деді.
Раушан Сайлауқызы, тілші:
Ата заң – бұл баптар мен тармақтардың тізбегі ғана емес, бұл – ұлттың сан ғасырлық тілегінің тұғырнамасы, ұлы меженің бастауы еді. Елдің азаттығын айғақтайтын маңызды құжаттың төл тарихы 1993 жылы басталды. Бірақ қазіргі қолданыстағы Ата Заң 1995 жылы жалпыхалықтық референдум арқылы қабылданған болатын.
Бүгінгі жиынның мән-маңызы айрықша. Осыдан 30 жыл бұрын жаңа заң жобасын талқылауға миллиондаған азамат қатысты, мыңдаған ұсыныстар түскен. Арнайы кеңес құрылды, отандық заңгерлер атсалысты, шетелден де сарапшылар шақырылды. Бұл ретте тұңғыш Президенттің табанды еңбегіне әділ баға беру қажет, - деді Қасым-Жомарт Тоқаев
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Еліміздің басты заңына «Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы...» деген сөздер жазылды. Конституциямыз Тәуелсіздігімізді нығайтуға зор ықпалын тигізді, еліміздің одан әрі дамуына даңғыл жол ашты. Қазақстан дербес мемлекет ретінде әлем қауымдастығының белді мүшесі атанды. Әрине уақыт бір орында тұрмайды.
30 жылда Ата заңға 6 рет түзету енгізілді. Ең басты конституциялық өзгеріс осыдан үш жыл бұрын жасалды. Соның нәтижесінде еліміздің саяси-құқықтық жүйесі түбегейлі жаңа сипатқа ие болды. Мұндай маңызды шешімді Президент халықтың дауыс беруі арқылы өткізуді тапсырды.
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Ал азаматтарымыз ел тағдырына қатысты әр мәселеге өз ой-пікірін, көзқарасын ашық білдіргісі келді. Қоғамымызда дәл осындай сұраныс болды. Сондықтан референдум өткізу туралы бастамаға барша халық бірауыздан қолдау көрсетті. Жұртымыз Конституцияға енгізілген түзетулерді зор құлшыныспен жақтап, дауыс берді. «Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық» деген Конституция бабы нақты жүзеге асырылды.
Ендігі кезекте де бұл үрдіс дағдыда айналады. Ел үшін қабылданатын маңызды шешімдер тек дауыс беру арқылы өтеді. Былтыр Атом электр стансасын салуға қатысты өткен референдум – соның айқын дәлелі. 3 жыл бұрын жүргізілген реформа маңызды құжаттың мазмұнын толықтыра түсті. Дегенмен басты қағидаларынан айныған жоқ.
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Еліміздің саяси жүйесінде «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидаты орнықты. Бұл билікте өзара тиімді байланыс пен тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік берді. Президенттің жеті жылға бір рет қана сайлануы ел тарихындағы аса маңызды саяси-құқықтық бетбұрыс деп айтуға толық негіз бар. Себебі мұндай жағдай Қазақстанда бұрын-соңды болған емес.
Реформа нәтижесінде Конституция баптарының үштен бірі жаңартылды. Осылайша елімізде биліктің бірегей үлгісі пайда болды. Яғни мемлекеттік басқару жүйесі жаңа қағидаға сай жұмыс істей бастады. Жаңа талапқа сәйкес Президент, Сенат, Мәжіліс және мәслихаттар сайлауы өтті. Билікке әртүрлі көзқарастағы саяси күштер мен азаматтар келді. Аралас сайлау жүйесі де тәуелсіз үміткерлерге жол ашты. Барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарының 90 пайызы бір мандатты округтен сайланды.
Акмал Саидов, Өзбекстан Республикасының адам құқықтары жөніндегі ұлтық орталығының директоры:
Мен заңгер ретінде Орта Азияның коституционализмі деген жаңа терминді ұсынғым келеді. Аймақтағы барлық елдің заңнамалық даму тарихы бар. Мемлекеттердің конституциясында өзіне ғана тән қайталанбас ерекшеліктермен қатар барлығына ортақ, тұтас өңірге тән тұстары көп. Негізгі құжаттардың ұқсастығы халықты да жақындата түсетініне сенімдімін.
Биылдан бастап аудан және облыстық маңызы бар қала әкімдерін халық тікелей сайлайтын болды. Бұл – Орталық Азия аймағында бұрын-соңды болмаған тәжірибе. Еліміздегі заң үстемдігін қамтамасыз ететін аса маңызды институт – Конституциялық сот құрылды. Екі жарым жыл ішінде бұл органның қарауына 11 мыңнан астам өтініш келіп түсті.
Бақыт Нұрмұханов, ҚР Конституциялық Сот төрағасының орынбасары:
Конститутциялық сотқа 11 мыңнан астам өтініштер келіп түсті. Қазіргі таңда конститутциялық сот осы өтініштерді қараудың нәтижесінде 5 мыңнан артық нормаларына құқықтық талдау жасап, баға берді. 400-ден астам қаулы қабылдады. 74 нормативтік қаулы қабылданды.
Серік Ақылбай, Республикалық заң консультанттары алқасының төрағасы:
Менің көңілімнен шыққан ең үлкен дүние ол - Конституциялық соттың болуы. Екінші - жер, жер қойнауы, жануар әлемі барлығы халыққа деп қайтарғаны. Сол екі нәрсе қатты ұнады.
Соңғы статистикаға сүйенсек, азаматтар мен кәсіпкерлердің мемлекеттік органдарға қарсы істерде 60 пайызға дейін жеңіске жететінін көрсетіп отыр. Яғни, жүргізілген реформалар сот жүйесіне сенімді айтарлықтай арттырды. Судьяларды іріктеу және тағайындау үдерісін әділ әрі ашық етіп, олардың тәуелсіздігін күшейтті. Сот әкімшілігі жетілдіріліп, сот ісін жүргізуді цифрландыру басталды.
Сарангоо Раднаарагчаа, Қазақстандағы БҰҰ-ның тұрақты өкілі:
Қазақстан Республикасының Конституциясында Біріккен Ұлттар Ұйымы жарғысының барлық құндылықтары қамтылған. Оның ішінде адамдардың құқығы, заң үстемдігі барлығы бар. Мағыналық жағынан көп айырмашылығы жоқ десем де болады.
Бұрын азаматтар іске қатысты шағымдану мүмкіндігі жоқтығына жиі арызданатын. Сондықтан биылдан бастап, «жаппай» кассация қағидатын енгізу Қазақстанның сот жүйесін жаңғыртудағы маңызды қадамдардың бірі. Ал адам құқықтары жөніндегі уәкіл конституциялық мәртебеге ие болды.
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Заңды сыйлайтын ел қашанда берекелі болады. Сондықтан мен әр сөзімде заң мен тәртіптің маңызын ерекше атап өтіп жүрмін. Басқаша айтқанда, бұл – бізге дәстүрлі болмысымызды өзгерту қажет деген сөз. Заңды құрметтеу, тәртіпке бағыну ұлтымыздың қанына сіңіп, қасиетіне айналуы қажет.
Сондай-ақ Президент мектеп қабырғасында, жоғары оқу орындарында құқықтық тәрбие жұмысын күшейту қажеттігіне тоқталды. Заң мен тәртіп қағидасы бала тәрбиесінде де жиі айтылған жөн.
Снежанна Имашева, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:
Мектептен бастап мұндай пәндерді енгізу керек. Мектептен бастап біздің балаларымыздың санасына құю керек. Біздің Конститутциямызда бастысы - адам құқығы. Соның бәрін біздің кішкентай қазақстандықтарымыз білсе, нұр үстіне нұр болатын еді. Бұл деген - негіз, оның негізін білсе, олардың сауаты, санасы өзгереді.
Президент тапсырмасымен «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы әзірленіп, қордан 1,5 миллиард доллардан астам қаржы бөлінді. Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін берілетін жаза едәуір қатаңдатылды. Некелесуге мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленді. Адам ұрлағандар да қатаң жазаланады. Конституцияның мерейтойы қарсаңында Рақымшылық туралы заң қабылданды.
Қасым-Жомарт Тоқаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Балаларымыз бен немерелерімізге дамыған, өркениетті, құқықтық ел қалдыруымыз қажет. Бұл – біздің тарихи борышымыз. Біздің басты міндетіміз – озық ойлы, бәсекеге қабілетті ұлт болу, халықтың әл-ауқатын арттыру, елдегі тұрақтылықты сақтап, қоғамдық келісімді қамтамасыз ету. Сондықтан қазақ елінің қастерлі төлқұжаты – Конституциямыздың әр бабы мүлтіксіз орындалады. Бұл – баршаға ортақ міндет.
Конституция – адам құқығының темірқазығы болуға тиіс. Геосаяси тұрақсыздық белең алып, технология көз ілеспес жылдамдықпен дамып жатқан кезеңде заңнаманы қоғам сұранысына сай ұдайы жаңғыртудың маңызы зор, деді Мемлекет басшысы. Ата Заңның қасаң қағидалары сан-саланың дамуына ықпалын тигізіп келеді. Президент елдің экономикалық, әлеуметтік дамуы айқындалатын халыққа Жолдауын 8 қыркүйекте жарияламақ.
Раушан Сайлауқызы, тілші:
Ата Заңның әр бабында қарапайым халықтың мүддесі тұр. Ал құнды құжаттың негізгі өзегі ең басты бетінде-ақ жазылған. Мемлекеттің басты қазынасы – адам. Адамның өмірі, құқығы мен бостандығы. Президент барлық реформа осы қағидаға қарай мүлтіксіз орындалуы тиіс деді.
Раушан Сайлауқызы
